Instalacja odgromowa jest jednym z tych elementów infrastruktury technicznej, o których większość użytkowników obiektu miejskiego przypomina sobie dopiero wtedy, gdy burza dosłownie „staje za oknem”. Tymczasem skutki wyładowań atmosferycznych są w Polsce realnym, policzalnym zagrożeniem: według danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) w 2023 r. odnotowano ponad 300 tys. wyładowań doziemnych, a ich roczna gęstość wzrosła o 11% względem średniej z lat 1991-2020. W warunkach coraz częstszych zjawisk ekstremalnych, potwierdzanych zarówno przez krajowe raporty klimatyczne IMGW, jak i roczne opracowania Głównego Urzędu Statystycznego (GUS: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2023,1,24.html dobrze zaprojektowany i konserwowany system zwodów, przewodów odprowadzających oraz uziemienia staje się elementem krytycznym: chroni mieszkańców, infrastrukturę informatyczną urzędu, sprzęt medyczny w szpitalu powiatowym czy archiwum cyfrowe miejskiej biblioteki. Jedynie regularny, kompleksowy przegląd pozwala wykryć w porę ślady korozji, zbyt wysoką rezystancję uziemienia czy luźne mocowania, zanim defekt zamieni się w pożar, przerwę w dostawie usług publicznych lub kosztowną awarię.

Rosnąca intensywność wyładowań atmosferycznych w Polsce

Analiza wieloletnich serii pomiarowych IMGW pokazuje, że średnia liczba dni z burzą wydłużyła się na obszarze kraju z 19 w latach 1951-1980 do 23 w okresie 1991-2023, a mapy gęstości wyładowań wskazują szczególne zagrożenie dla aglomeracji oraz miejscowości położonych na obszarach wyżynnych i w pobliżu zbiorników wodnych. Zjawisko to przekłada się bezpośrednio na politykę utrzymania infrastruktury technicznej: urząd gminy, planując wymianę pokrycia dachowego, powinien jednocześnie zaplanować rewizję stanu zwodów, aby nie dopuścić do sytuacji, w której nowa, szczelna blacha stalowa nie będzie galwanicznie połączona z istniejącym systemem LPS. Równie istotny jest aspekt finansowy: od 2021 r. wzrosły stawki obowiązkowych ubezpieczeń od skutków pożaru wywołanego piorunem, a ubezpieczyciele coraz częściej wymagają aktualnego protokołu badania instalacji odgromowej.

Podstawa prawna i normy regulujące przeglądy

Głównym aktem prawnym pozostaje art. 62 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane (https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/prawo-budowlane-16796118/art-62 )

Przepis nakłada na właściciela lub zarządcę obiektu obowiązek okresowej kontroli instalacji elektrycznych, w tym odgromowych, co najmniej raz na pięć lat. Kontroli mają towarzyszyć pomiary rezystancji uziemienia oraz ocena stanu technicznego wszystkich elementów metalowych narażonych na korozję. Ustawodawca odsyła jednocześnie do normy PN-EN 62305, która opisuje klasy LPS, kryteria ryzyka i zakres badań. Dokument ten zaleca m.in. coroczne oględziny wizualne oraz pełne badanie pomiarowe co pięć lat, a częściej w obiektach zakwalifikowanych do klas zagrożenia I lub II. Warto też pamiętać o rozporządzeniu Ministra Rozwoju i Technologii z 2020 r., nakazującym potwierdzanie zgodności instalacji z dokumentacją przy zmianie sposobu użytkowania budynku, co w praktyce wymusza ponowną ocenę skuteczności ochrony odgromowej nawet poza cyklem pięcioletnim.

Obowiązek właściciela i zarządcy

Choć Prawo budowlane używa wspólnego określenia „właściciel lub zarządca”, zakres odpowiedzialności bywa w praktyce dzielony między kilka podmiotów, np. gminę, spółkę komunalną i dzierżawcę fragmentu dachu pod instalację PV. Każda ze stron powinna zatem jednoznacznie wskazać w umowie, kto finansuje badania okresowe, kto zamawia pomiary, a kto archiwizuje protokoły. Nieprzestrzeganie tego obowiązku grozi mandatem inspektora nadzoru budowlanego, a w razie pożaru – regresem ubezpieczyciela. Modelowym rozwiązaniem jest harmonogram kontroli przygotowany przez zarządcę i zatwierdzony przez organ właścicielski, przy czym protokoły należy przechowywać przez cały okres użytkowania obiektu, co oznacza nawet kilkadziesiąt lat. Cyfryzacja obiegu dokumentów – np. poprzez platformę e-Budynek – minimalizuje ryzyko zagubienia kluczowych danych.

Częstotliwość i terminy przeprowadzania kontroli

Praktyka pokazuje, że ustawowe minimum pięciu lat bywa niewystarczające w przypadku budynków wysokich, konstrukcji stalowych o dużej powierzchni dachu czy obiektów z czułą elektroniką. PN-EN 62305-3 zaleca w takich przypadkach przeglądy częściowe co rok lub dwa lata, a w budynkach medycznych – nawet co dwanaście miesięcy. Dodatkowe terminy mogą wynikać z lokalnych regulaminów ochrony przeciwpożarowej, które, na zalecenie komendanta wojewódzkiego PSP, wprowadzają obowiązek kontroli instalacji odgromowej przed sezonem letnich burz.

Przygotowanie obiektu i dokumentacji do przeglądu

Największym wrogiem sprawnej kontroli instalacji odgromowej jest improwizacja, dlatego przygotowania należy rozpocząć od skompletowania dokumentacji powykonawczej: projektu, protokołów z poprzednich badań, schematów tras przewodów odprowadzających. Kolejny krok to ustalenie terminu z elektrykiem posiadającym uprawnienia E i D, rezerwacja dostępu do punktów pomiarowych i zapewnienie bezpiecznego dojścia na dach, np. przez wypożyczenie zwyżki teleskopowej https://www.aaherkules.pl/wynajem/zwyzki-teleskopowe o odpowiednim zasięgu. Jeżeli obiekt ma instalację fotowoltaiczną, należy odłączyć falowniki zgodnie z instrukcją producenta. Dobrym zwyczajem jest uprzednie powiadomienie użytkowników, by w oznaczonych godzinach ograniczyli korzystanie z urządzeń o dużym poborze mocy – redukuje to zakłócenia elektromagnetyczne, które mogą wpłynąć na wynik testu rezystancji.

Metody i narzędzia pomiarowe w badaniach LPS

Współczesny przegląd instalacji odgromowej łączy klasyczne pomiary rezystancji uziemienia z diagnostyką nieniszczącą i analizą cyfrową. 
PN-EN 62305-3 wyróżnia trzy poziomy inspekcji:

-oględziny wizualne
-przegląd szczegółowy
-pełne badanie pomiarowe

Pracę zaczyna się od sprawdzenia stanu zwodów i połączeń wyrównawczych, co można wykonać endoskopem lub kamerą termowizyjną, zanim uruchomi się miernik rezystancji. Coraz częściej w walizce pomiarowej znajduje się analizator stanu ograniczników przepięć (SPD), pozwalający zweryfikować je bez demontażu. Popularność zyskuje także pomiar czteropolowy ze wstrzykiwaniem prądu impulsowego, odporny na zakłócenia występujące w pobliżu aktywnych instalacji PV.

Laboratoryjne i polowe testy rezystancji uziemienia

Próba rezystancji uziemienia kryje kilka pułapek. W gęstej zabudowie trudno o miejsce, gdzie wpływ innych linii uziemiających jest minimalny, dlatego praktycy stosują metodę selektywną z sondami o regulowanym odstępie. Wynik badania warto uśrednić z kilku odczytów w różnych porach doby, by zmniejszyć wpływ wilgotności gruntu. Norma IEC 62305-3:2024 dopuszcza odstępstwo od poziomu ≤ 10 Ω w gruntach wysokoresystywnych, o ile doda się paski FeZn lub Cu58 wokół obrysu budynku w celu wyrównania potencjału. Koszt dodatku miedzi może sięgać 10% wartości całej instalacji, dlatego wymaga ujęcia w wieloletnim planie inwestycyjnym.

Weryfikacja ciągłości przewodów i połączeń

Badanie ciągłości przewodów odprowadzających przeprowadza się miernikiem niskonapięciowym o prądzie pomiarowym ≥ 200 mA, co umożliwia wykrycie miejsc przegrzanych lub wypalonych wskutek wcześniejszych wyładowań. Szczególną uwagę zwraca się na styk przewodów stalowych z elementami aluminiowymi – różnica potencjałów przyspiesza korozję galwaniczną. W obiektach zabytkowych dopuszcza się zastąpienie tradycyjnych przewodów linkowych taśmami z miedzi cynowanej, minimalizując wpływ na elewację, ale wymaga to zgody konserwatora zabytków.

Ocena ryzyka według pn-en 62305-2 

Sam pomiar instalacji nie wystarczy, jeśli nie poprzedza go obliczenie ryzyka zgodnie z PN-EN 62305-2 https://alupro.pl/wp-content/uploads/2015/12/Ochrona-odgromowa-w-przemy%C5%9Ble-budowlanym.pdf Poziom ochrony LPL I–IV zależy od gęstości wyładowań w regionie (Ng), rodzaju działalności w budynku, wartości majątku i strat społecznych związanych z przerwą w działalności.

Kluczowy jest wskaźnik Ng – średnia roczna liczba wyładowań doziemnych na km². Dla centralnej Polski wartość ta wynosi ok. 3,2, nad Sudetami przekracza 5,0, co niemal podwaja nominalne ryzyko. Algorytm uwzględnia współczynniki korzyści (Cb) i strat (Ce). Szpital z oddziałem IT ma Cb = 0,5, podczas gdy biblioteka publiczna Cb = 0,2. Budynki o wysokiej koncentracji ludzi (S) automatycznie podnoszą klasę ochrony. Wynikowy wskaźnik R porównuje się z wartością dopuszczalną Rd = 10-5, co decyduje o klasie zwodów i liczbie odprowadzeń. 

Podsumowanie

W świetle rosnącej liczby wyładowań atmosferycznych w Polsce — ponad 300 tys. w 2023 r. i 11% wzrost gęstości względem średniej z lat 1991-2020 — regularne, kompleksowe przeglądy instalacji odgromowych (LPS) stają się krytyczne dla ochrony życia, infrastruktury i ciągłości usług publicznych. Prawo budowlane nakłada obowiązek kontroli co najmniej raz na pięć lat, a norma PN-EN 62305 zaleca coroczne oględziny wizualne oraz pełne badanie pomiarowe co pięć lat (częściej w obiektach klasy zagrożenia I-II). Kluczowe jest jasne przypisanie odpowiedzialności między właścicielem, zarządcą i ewentualnymi dzierżawcami oraz archiwizowanie protokołów przez cały okres użytkowania budynku.

Przygotowanie do przeglądu obejmuje skompletowanie dokumentacji powykonawczej, zapewnienie dostępu do punktów pomiarowych i koordynację z uprawnionym elektrykiem. Nowoczesne badania łączą pomiary rezystancji uziemienia z diagnostyką termowizyjną, analizą stanu ograniczników przepięć i pomiarami ciągłości przewodów. Ocena ryzyka według PN-EN 62305-2, uwzględniająca lokalny wskaźnik Ng i potencjalne straty społeczne, pozwala zoptymalizować klasę ochrony i harmonogram kontroli. Regularne aktualizowanie analizy co 2-3 lata oraz coroczne przeglądy obiektów wysokiego ryzyka (szpitale, szkoły, urzędy) minimalizują prawdopodobieństwo pożaru, kosztownych awarii i regresu ubezpieczeniowego.

Źródła:

-Państwowa Służba Hydrologiczno-Meteorologiczna: https://danepubliczne.imgw.pl/data/dane_pomiarowo_obserwacyjne/Biuletyn_PSHM/Biuletyn_PSHM_2023_05_(maj).pdf 

-Centrum Badań i Rozwoju: https://www.imgw.pl/sites/default/files/2023-05/klimat-polski-2022_raport-koncowy.pdf 
-https://www.aaherkules.pl https://www.aaherkules.pl/ 
-GUS: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2023,1,24.html