Choć lokalne społeczności liczą na ich szybkie ukończenie, zwłoki stały się tak powszechne, że wielu traktuje je jako nieodłączny element realizacji robót. Kontrola Najwyższej Izby Kontroli https://www.nik.gov.pl/plik/id,28663,vp,31493.pdf z 2024 r. obejmująca wybrane inwestycje w całym kraju pokazała, że połowa z nich została oddana z opóźnieniem; w skrajnym przypadku termin przesunął się aż o 890 dni. Takie poślizgi podbijają koszty, obciążają budżety publiczne, rodzą społeczne niezadowolenie i podkopują zaufanie do podmiotów prowadzących przedsięwzięcia. Jakie czynniki najczęściej stoją za przekroczeniem harmonogramu?

Etap planowania i projektowania – ukryte źródło przyszłych kłopotów

Uroczyste wbicie pierwszej łopaty symbolicznie zaczyna budowę, lecz korzenie późniejszych problemów najczęściej tkwią w przygotowaniach. Właśnie wtedy, długo przed wjazdem ciężkiego sprzętu, zapadają decyzje, które przesądzają o sprawnym przebiegu całości. Błędy bądź zaniedbania w dokumentacji i harmonogramach niemal gwarantują komplikacje na kolejnych etapach.

Rozbudowane procedury administracyjne i zawiłe pozwolenia

Uzyskanie kompletu zezwoleń budowlanych w Polsce to proces skomplikowany i czasochłonny. Niezależnie od tego, czy inwestorem jest sektor publiczny, czy prywatny, realizacja wymaga przejścia przez gąszcz wymogów prawnych i uzgodnień z licznymi interesariuszami. Każdy – od zarządcy drogi, przez właścicieli mediów, po konserwatora zabytków – posiada własne oczekiwania i terminy, a ich niedotrzymanie wstrzymuje cały tok sprawy.

Szczególnie wymagającym punktem jest raport oddziaływania na środowisko: samo opracowanie dokumentu, a później jego procedowanie w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska https://www.gov.pl/web/gdos/rdos, potrafią trwać miesiącami, a w skomplikowanych lokalizacjach – nawet latami. Proces dodatkowo wydłużają konsultacje społeczne; ważne z punktu widzenia dialogu z mieszkańcami, lecz przy dużej liczbie uwag i protestów potrafiące znacznie przesunąć terminy. Każda korekta wynikająca z tych rozmów bywa powodem ponowienia części uzgodnień, zamykając inwestycję w biurokratycznej pętli.

Niewystarczające lub błędne studium wykonalności

Studium wykonalności https://pl.wikipedia.org/wiki/Studium_wykonalno%C5%9Bci to kluczowy dokument analityczny oceniający zasadność inwestycji pod względem technicznym, ekonomicznym i społecznym. W praktyce bywa jednak traktowany jedynie jako kolejny formalny załącznik, a jego poziom często pozostawia wiele do życzenia. Jednym z najczęstszych uchybień jest zaniżanie pełnych kosztów przedsięwzięcia. Wstępny kosztorys, oparty na zbyt optymistycznych założeniach, okazuje się niewystarczający, gdy zderza się z rynkowymi cenami materiałów i robocizny, zmuszając inwestorów do poszukiwania dodatkowego finansowania już w trakcie budowy.

Równie dotkliwe są pomyłki w prognozach wykorzystania obiektu. Przykładowo, zbyt nisko przewidziany ruch na nowej trasie może sprawić, że jej parametry okażą się niewystarczające w dniu otwarcia. Podobnie błędne prognozy demograficzne mogą doprowadzić do wzniesienia szkoły o nieadekwatnej skali – za małej bądź zbyt dużej w stosunku do realnych potrzeb lokalnej społeczności.

Faza realizacji – gdy plany stykają się z rzeczywistością

Po finalizacji etapu przygotowawczego zaczyna się część wykonawcza, w której na jaw wychodzą nowe wyzwania. To właśnie wtedy teoretyczne założenia projektu, budżetu i harmonogramu muszą sprostać realiom placu budowy. Okazuje się, że nawet najlepiej przygotowany plan może wymagać korekt pod wpływem czynników finansowych, ludzkich czy losowych, które trudno dokładnie przewidzieć albo całkowicie nadzorować.

Finansowanie i budżet inwestycji

Stabilność przepływów pieniężnych jest krwiobiegiem każdej budowy. Nawet jeśli na etapie koncepcji zapewniono odpowiednie środki, ich dostępność w trakcie prac potrafi zostać zakłócona. Przy projektach publicznych, wspieranych przez budżet państwa lub fundusze UE, źródła finansowania zależą od bieżącej kondycji gospodarki i decyzji politycznych. Gdy pojawiają się kłopoty z płynnością zamawiającego, opóźnione płatności dla wykonawców stają się realnym ryzykiem. Brak terminowych rozliczeń utrudnia im regulowanie zobowiązań wobec podwykonawców i dostawców, zwłaszcza gdy równolegle realizują inne zlecenia https://www.oferent.com.pl/  i muszą utrzymać ciągłość działalności. Skutkiem bywa zator płatniczy, który nie tylko hamuje daną inwestycję, lecz także zachwiewa funkcjonowaniem całej sieci firm zaangażowanych w projekt.

Szczególnie w okresach podwyższonej inflacji kluczowa staje się waloryzacja umów. Kontrakty wyłaniane w wyniku przetargów https://www.oferent.com.pl/aktualne-przetargi/ publicznych, pozbawione mechanizmów dopasowujących wynagrodzenie do rosnących kosztów, mogą postawić wykonawcę pod ścianą. Gdy przedsięwzięcie staje się nieopłacalne, firmy próbują renegocjować stawki, spowalniają roboty lub – w skrajnych przypadkach – schodzą z budowy. Taka sytuacja zagraża ciągłości prac i podważa zaufanie do systemu zamówień publicznych.

Ryzyka typowe dla etapu realizacji

W trakcie robót budowlanych pojawia się wiele przeszkód oddziałujących bezpośrednio na budżet i terminy. Do najczęstszych należą:

-Braki kadrowe i sprzętowe – niedostatek wykwalifikowanych ludzi oraz ograniczony dostęp do specjalistycznych maszyn utrudniają równoległe prowadzenie kilku dużych projektów.

-Upadłość wykonawcy – nagłe przerwanie prac z powodu utraty płynności wymusza zabezpieczenie placu, inwentaryzację i rozpisanie nowego postępowania przetargowego.

-Niska jakość robót – usterki ujawnione przy odbiorach technicznych wymagają poprawek, co odsuwa termin zakończenia.

-Ekstremalne warunki pogodowe – silne mrozy, ulewne deszcze czy powodzie mogą przerwać roboty lub uszkodzić już wykonane elementy.

-Nieprzewidziane odkrycia – znaleziska archeologiczne lub niewybuchy wymagają natychmiastowej interwencji służb i okresowego wstrzymania prac.

Poza tym inwestycje nierzadko blokują czynniki społeczne i proceduralne. Sprzeciw mieszkańców, działania organizacji ekologicznych czy spory sądowe potrafią generować wielomiesięczne przestoje. Dodatkowo błędna ocena warunków gruntowych, niewykryta na etapie badań przedwstępnych, może prowadzić do poważnych komplikacji technicznych już podczas właściwej budowy.

Kontrola i prowadzenie projektu

Nawet najlepiej przygotowany projekt, pewne finansowanie i sprzyjające otoczenie nie gwarantują terminu, gdy zawodzi zarządzanie i nadzór. Koordynacja złożonego przedsięwzięcia, w którym uczestniczą inwestor, projektant, inspektor inwestorski, generalny wykonawca i liczni podwykonawcy, wymaga dużego doświadczenia oraz sprawnej komunikacji.

Brak koordynacji i modyfikacje w czasie robót

Jedną z głównych przyczyn poślizgów przy inwestycjach publicznych jest słaba koordynacja działań pomiędzy kluczowymi uczestnikami procesu. Ograniczona wymiana informacji między inwestorem, biurem projektowym i wykonawcą wywołuje chaos i przestoje. Typowy scenariusz to zgłoszenie przez wykonawcę niejasności w dokumentacji, na które projektant lub inwestor odpowiadają po długim czasie, blokując prace na danym odcinku.

Harmonogram destabilizują również zmiany wprowadzane już w trakcie budowy. Choć w teorii prace powinny toczyć się zgodnie z zatwierdzonym projektem, w praktyce korekty są częste – wynikają z nowych potrzeb inwestora, błędów projektowych ujawnionych dopiero na placu budowy lub z aktualizacji przepisów. Każda modyfikacja oznacza dodatkową dokumentację, nowe zgody i aneksy, co zaburza harmonogram i potęguje kolejne opóźnienia, zwłaszcza gdy zmiany nakładają się na siebie.

Jak ograniczyć ryzyko poślizgów?

Aby lokalne inwestycje kończyły się w terminie i bez zbędnych komplikacji, należy staranniej opracowywać dokumenty planistyczne. Ich wysoka jakość pozwala realnie określić koszty i zidentyfikować zagrożenia techniczne oraz organizacyjne jeszcze przed startem robót. Równocześnie trzeba upraszczać procedury – cyfryzacja i stworzenie jednego przejrzystego punktu kontaktu dla inwestora mogą wyraźnie skrócić ścieżkę uzyskiwania zezwoleń, ograniczając biurokrację i ryzyko opóźnień.

Kluczowe jest także podnoszenie kompetencji osób nadzorujących projekt po stronie sektora publicznego. Dobrze przygotowany zespół szybciej identyfikuje problemy na budowie i podejmuje trafniejsze decyzje. Warto również dbać o jakość współpracy między inwestorem, projektantem i wykonawcą – jasna komunikacja i wzajemne zrozumienie sprzyjają sprawnemu rozwiązywaniu sporów i redukują przestoje. Uzupełnieniem powinny być elastyczne zapisy umów, zwłaszcza klauzule waloryzacyjne, które pomagają wykonawcom radzić sobie z wahaniami cen i zmniejszają ryzyko zejścia z placu z powodów finansowych.

Podsumowanie

Opóźnienia w projektach publicznych mają złożone podłoże i nie da się ich wyeliminować jednym ruchem. Źródła problemów pojawiają się na wszystkich etapach – od planowania, przez finansowanie i wykonawstwo, po nadzór i koordynację. Skuteczne ograniczenie poślizgów wymaga zatem skoordynowanych działań w wielu obszarach, zarówno podczas przygotowania inwestycji, jak i w trakcie realizacji oraz zarządzania. Dopiero takie całościowe podejście zwiększa szanse, że symboliczne przecięcie wstęgi przy otwarciu drogi, szkoły lub innego obiektu nastąpi zgodnie z harmonogramem.

Źródła:

-Oferent.com: https://www.oferent.com.pl/ 
-Audyt Najwyższej Izby Kontroli, „Realizacja wybranych inwestycji w województwach”: https://www.nik.gov.pl/plik/id,28663,vp,31493.pdf 
-Budowlane ABC – Ministerstwo Rozwoju i Technologii: https://budowlaneabc.gov.pl/ 
-„Pakt uczciwości. Społeczny monitoring zamówień publicznych” – Fundacja im. Stefana Batorego: https://www.batory.org.pl/wp-content/uploads/2021/12/Pakt-uczciwosci.-Spoleczny-monitoring-zamowien-publicznych-Realizacja-inwestycji-i-podsumowanie-pilotazu.pdf 
-Obwieszczenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 12 lipca 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia: Ministra Rozwoju w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz.U. poz. 1679): https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220001679/O/D20221679.pdf 
Od decyzji środowiskowej do ogłoszenia przetargu - Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad - Portal Gov.pl: https://www.gov.pl/web/gddkia/od-decyzji-srodowiskowej-do-ogloszenia-przetargu